Een keer 'n jaar, sê die Kai Khoen, net voor ||khūnab, die Reënseisoen, kom kuier Ausa Xammis (Groot Suster Leeu) Khoekhoena om uit te vind hoe dit met hulle gaan.
Khoena weet sy is oppad want sy los vir hulle haar spoor, of wys vir hulle waar en wat sy geëet het, en sy groet hulle deur uit die berge met sonsopkoms en sonsondergang te brul.
Daardie aand steek Khoena 'n groot vuur aan en dans en sing hulle om die vuur en vertel hulle vir Ausa Xammis hoe dit met hulle gaan.
''!gâi !oes Ausa Xammis,'' sing die voorsanger, ''welkom by ons! Dis goed om van u te hoor! Hoe gaan dit met u?''
Dan klap Khoena hande en dit klink soos sagte reën op riet matte, en hulle slaan die goma, en fluit vir haar deur die riet, en hulle tik en streel die khoekhāb dat die kalbasse sing.
''Vertel ons, Ausa Xammis,'' sing die tweede sanger, ''waar oral was u? Rus hier by ons. Water is hier. Melk is hier. Room is hier. Botter is hier. Heuning is hier. Wat wil u hê?''
Dan klap Khoena hande en dit klink soos sagte reën op riet matte, en hulle slaan op die goma, en fluit vir haar deur die riet, en hulle tik en streel die Khoekhāb dat die kalbasse sing.
Teen die tyd dat die son sak en die donker oor die Veld kruip en die Groot Ster aan die linkerkant van die Heilige Maan glinster, raak Ausa Xammis se sterk stem stil en dan luister sy na alles wat die Khoekhoen haar vertel.
''Daar waar Olifant woon, Ausa Xammis,'' sing die hoofman, ''waar die gomana (beeste) moet wei,'' vertel hy, ''het ||gaunab (Bose Gees) die Water opgedrink en die Veld uitgedroog en het ons groot swaar gekry.''
Hy skud sy kop. ''Pofadder en sy vrou was hoeka weg. Ons het riete in die riviersand gedruk en gesuig, gedruk en gesuig,'' die goma raak sagter, ''en gedruk en gesuig, maar ||gaunab het onder die sand die Water in sy mond gehou.''
Die riet fluit nou saggies en treurig op sy eie. Khoena lyk hartseer want hulle onthou.
''Ons het in die rivier geloop, Ausa Xammis, lank in die dik sand gestap tot waar die berg soos 'n maag bult en daar, in die skaduwee van die bult, het ons 'n nat kol in die sand gesien en die riete ingedruk en het ons Water uitgesuig. Ons het Water uit ||gaunab se mond gesuig.''
''Prys Hom! Prys Tsû||Goab, die Rooi Sonsopkoms!'' sing Khoena en kyk op na die Heilige Maan. ''Die Oorwinnaar van ||gaunab!''
Ausa Xammis is stil want sy luister.
''Vertel ons, Ausa Xammis,'' sing die tweede sanger, ''waar oral was u? Rus hier by ons. Water is hier. Melk is hier. Room is hier. Botter is hier. Heuning is hier. Wat wil u hê?''
Die hoofman word stil. Die heilige man staan op en die goma en die riet raak stil; net die Khoekhāb sing saam met hom.
''Ausa Xammis,'' sing hy, ''toe ons met die gomana trek het die Eersteling op 'n swart slang getrap. Die swart slang was kwaad, î. Hy het opgespring en omgeswaai om die Eersteling te byt, î. Die Eersteling het uit sy pad gespring, î. Die Eersteling het die swart slang met sy kirib geslaan, î. Ek het gesien, î.''
Die khāb sing harder. ''Ek het gesien, Ausa Xammis,'' sing die heilige man harder, ''dat die swart slang die Eersteling ingewag het. Iemand het die swart slang gestuur, Ausa Xammis, ||gaunab wil die Eersteling hê.''
Dit is doodstil om die vuur toe die heilige man blare oor die vuur strooi en gaan sit. Die reuk van tabak en kruie styg op uit die vuur, spat uit die vonke en sweef oor die Veld na die berge heen waar Ausa Xammis sit en luister.
''Ausa Xammis,'' sing die Eerste Vrou, Taras, ''dankie dat u hier is. Hoe gaan dit met u kleintjies? Net 'n moeder sal verstaan. Ons soek vrou vir die Eersteling. Sy moet van Man se neef se neef se mense wees.'' Die eerste vrou begin skielik te huil. ''Ons kan hulle nie kry nie, Ausa Xammis! Ons het mense by die rivier gevra maar niemand het Man se neef se neef se mense se voorste os, Groot Rooi Kop (Kai |apa Danab), gesien nie!''
Die Taras sit en huil saggies oor Man se neef se neef se mense wat hulle nie kan kry nie.
''Ausa Xammis,'' sing 'n jong vrou met 'n baba in haar arms, ''my tweede baba is op die Nuwe Maan gebore! Haar naam is |apís (Sagte Reën), soos my moeder. Ons is bly!''
Die goma praat nou hard, die khoekhāb sing hard, die riet fluit klink op, Khoena klap hul hande soos reën wat stort op 'n riet mat.
''Prys Hom! Prys Tsû||Goab, die Rooi Sonsopkoms!'' sing Khoena en kyk op na die Heilige Maan. ''Die Oorwinnaar van ||gaunab!''
Die kinders staan op. ''Ausa Xammis, Ausa Xammis!'' skree hulle opgewonde. ''Toe ons by Kai Huritse (oseaan / see) was het Skilpad kamma 'n huis met groot wit vlerke op die water gesien dryf! 'n Huis met vlerke!'' Hulle lag uitspattig. ''Skilpad sien snaakse goed,'' sing hulle soos een.
''Ae, !gû! (loop!)'' sê Skilpad kwaai en gaan sit.
''Ausa Xammis,'' sing 'n jong man. ''Ek loop heelagter, agter die laaste gomas (koei), en agter my loop jou familie, Auta Xam (Ou Leeu). Hy dink ek weet nie. Ek het sy Geel Oog in die donker gesien blink. My pa was ook agterloper. Toe hy jonk was het hy Auta Xam se broer doodgemaak en nou soek Auta Xam my. Auta Xam, ek is nie bang vir jou nie. Ek sal met jou soos Tsû||Goab met ||gaunab tot die dood baklei.''
Die goma klop hard, die khoekhāb sing hard, die riet fluit hard, Khoena klap hul hande soos reën wat stort op 'n riet mat.
'n Ouderling staan moeilik op. ''Ausa Xammis'' sing hy in 'n sagte, skor stem, ''ons is bly u het kom kuier. Ek weet nie of ek u weer sal sien nie want my bene is moeg. Ek, Khoedo, Wildebees (Gaob) se seun se seun se seun, groet u vanaand. Vertel vir almal van my en moenie van my vergeet nie.''
''Vertel, vertel, vertel!'' sing Khoena toe hy gaan sit. ''Moenie van ons vergeet nie!''
'n Aandwind waai die liedjies en musiek en stemme na Ausa Xammis waar sy in die berge sit en luister. Hul stories dans op die maat van die goma, sing saam met die khoekhāb, fluit vir haar deur die riet. Dis hulle - haar mense.
Sy hoor elke verhaal en met die Rooi Dag is sy weg om die Diere en Voëls van die Veld te vertel hoe dit met hul mens-familie gaan, en om te vra dat hulle nooit van die Khoekhoen moet vergeet nie.
© Mûs ||Arebē (2022)
***
Hierdie verhaal is geskryf deur Mûs ||Arebē en is die eiendom in die geheel van |namibia di Khoekhoen (ǂAakhoen, Daman, Hai||om, Naman tsî !naro). Dit mag nie gestoor, vertoon, gepubliseer, kopieer word, of vir enige ander doel gebruik word sonder erkenning aan die Khoekhoen nie. Dit is opgedra aan Kai ||gûb Khoedo ||areb xu Kai !Garib dī ||areî|khāgua Namagua, en al sy geestelike en lewende nasate in Namibië, Botswana, en Suid-Afrika. Ons onthou U tesame met Ausa Xammis en al die Diere en Voëls van die Veld.
Die foto van 'n leeuwyfie op 'n rots teen skemer is aanlyn verkry van DepositPhotos.
Opmerkings
Plaas 'n opmerking